ΜΟΥΣΙΚΗ - ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ

 

 

 

 

 

 

Μία χώρα υπάρχει στον κόσµο, το Όρος Άθως, είπε ο Βυζαντινός χρονογράφος Γρηγοράς. Το Άγιον Όρος, τόπος στον οποίον ο χρόνος συνετρίβη. Παρελθόν και παρόν συναντώνται εις µίαν υπερκόσµιον πραγµατικότητα, τον Ορθόδοξον Μοναχισµόν. Μεγάλες προσωπικότητες έζησαν εδώ και δηµιουργήσαν ένα λαµπρό µουσικό έργο. Σπάνια χειρόγραφα βρέθηκαν στις Ιερές Μονές του Αγίου Όρους. Μουσικά όργανα και πρόσωπα εσώθηκαν σε κώδικες και τοιχογραφίες. Στην Αθωνιάδα Σχολή εδίδαξαν σπουδαίοι διδάσκαλοι και ανέδειξαν καλούς µαθητές και αγίους ακόµη. Στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας και της Σωτηρίας η ψαλτική τέχνη κατέγραψε µια µακραίωνη και λαµπρά ιστορία. Πλήθος αγίων και λογίων ασχολήθηκαν µε αυτήν και την επλούτισαν µε την αγάπη τους και την γνώση τους. Τα τάλαντα, και οι κωδωνοκρουσίες µε τους ρυθµικούς ήχους και την γλυκειά µουσική στρέφουν εξ' ολοκλήρου την προσοχή µας στο ευωδιαστό Περιβόλι της Παναγίας, στον πνευµατικό αγιορείτικο φάρο. "Κώδωνας άνω λαµπρόν ηχούντας φέρει πιστούς καλούντας προς Θεού υµνωδίαν" (δίπτυχο ανωνύµου ). Από την εποχή ήδη των µεγάλων βυζαντινών αυτοκρατόρων (π.χ. εποχή των Παλαιολόγων 1261-1453), που υπήρξε ακµή στις τέχνες και τα γράµµατα, η εκκλησιαστική µουσική παρουσίασε ιδιαίτερη άνθηση. Μεγάλοι συνθέτες, γραφείς και δάσκαλοι, διαφύλαξαν, µελέτησαν και διαµόρφωσαν το βυζαντινό µέλος, έτσι ώστε να δηµιουργηθεί µε τον καιρό µια µεγάλη βυζαντινή µουσική παράδοση. Στους χρόνους αυτούς έδρασαν οι: Ιωάννης ο Κουκουζέλης και Γρηγόριος Κουκουζέλης (12ος αιώνας), Ιωάννης Πλουσιαδηνός ή Κουκουµάς (γνωστός απ' την σοφωτάτη παραλλαγή και την αγιορείτικη µέθοδο), Θεόδουλος ή Θωµάς Θηκαράς (ήκµασε τον 14ο αιώνα, εποίησε µελοποιήσεις και µεθόδους), Ιωάννης Κλαδάς (στα 1400), Θεοφάνης Καρύκης, ∆. Ραιδεστηνός (αρχές 15ου αιώνα), Γρηγόριος Αλυάτης (αρχές 15ου αιώνα), Συνέσιος κ.α. Η παράδοση αυτή έκλεισε µε τον Μανουήλ ∆ούκα τον Χρυσάφη, ο οποίος άφησε πολυάριθµες συνθέσεις και εµελοποίησε και ολοκλήρωσε το παλαιό Στιχηράριο, το οποίο καλλώπισεν ο Κουκουζέλης. Τον 16ο αιώνα το Άγιον Όρος γίνεται σπουδαίο κέντρο βιβλιογραφικής δραστηριότητος. Πολλοί γραφείς µας άφησαν σπουδαία χειρόγραφα, τα οποία παρουσιάζουν εξαιρετική φιλοκαλία και κοµψότητα, όπως οι Μακάριος διάκονος (1527), Γαβριήλ ιεροµόναχος (1572), Λεόντιος Μοναχός (1551) κ.α. Τον 17ο αιώνα δρουν οι ιεροµόναχοι εξ Αγχιάλου Γαβριήλ και Γεννάδιος στο όνοµα των οποίων σώζονται του πρώτου ασµατικά τρισάγια, δοχές και µέλη και του δεύτερου ορισµένα κοινωνικά του ενιαυτού. Στις αρχές του 17ου αιώνα στο Άγιον Όρος ζουν και δρουν δύο ακόµη δάσκαλοι και καλοί εκκλησιαστικοί συνθέτες ο Ιωάσαφ µοναχός (ή επωνυµούµενος νέος Κουκουζέλης) και ο Αρσένιος ιεροµόναχος ο Βατοπεδηνός. Ωραιότατοι ύµνοι που έγραψαν οι µοναχοί αγαπήθηκαν πολύ όπως το µέλος "Είη το όνοµα Κυρίου ευλογηµένον" (σε ήχο πλάγιο β') του Γαβριήλ ή Γενναδίου, επίσης το µέλος "Νυν αι δυνάµεις" του µοναχού Ιωάσαφ (αρχές 17ου αιώνα). Μελοποιήσεις χερουβικών, κοινωνικών και κρατηµάτων έκανε τον ίδιο καιρό ο ιεροµόναχος Αρσένιος. Ο Ιωάσαφ µελοποίησε το ειρµολόγιο, σµίκρυνε και παρήλλαξε κρατήµατα και ηχήµατα παλαιοτέρων δάσκαλων, φέρεται µάλιστα ως καλλιγράφος της µουσικής απαράµιλλος. Ο Αρσένιος εµελοποίησε χερουβικά, κοινωνικά, κρατήµατα και έναν καλοφωνικό ειρµό. Τον αιώνα αυτόν γίνεται επιµελής αντιγραφή των χειρογράφων και αυτά διαδίδονται. Πολλοί επώνυµοι και ανώνυµοι γραφείς µνηµονεύονται τους χρόνους αυτούς (Νεόφυτος ιεροµόναχος, Άνθιµος, Κοσµάς ο εκ της Μονής των Ιβήρων, ο Γεράσιµος, Μελέτιος, Λουκάς ο Αγιορείτης, ο µοναχός Παγκράτιος, Ναθαναήλ κ.α.) Στην πρώτη µεγάλη ακµή κορυφαίος είναι ο Χρυσάφης ο Νέος (ακµή 1650 - 1685), ο οποίος µελοποίησε αρκετά είδη της εκκλησιαστικής µουσικής, όπως παρατηρούµε από τα σωζόµενα σήµερα αυτόγραφά του. Επίσης ο Μπαλάσιος ιερεύς, µαθητής του Γερµανού Νέων Πατρών, ειρµολόγιο του οποίου βρίσκεται στην Ι. Μ. Ιβήρων. Ο Μπαλάσιος καλλώπισε το παλαιότερο ειρµολόγιο (έγραψε πολλούς και έντεχνους καλοφωνικούς ειρµούς), έγραψε έντεχνα µαθήµατα, αρκετές δοξολογίες και έκανε πολλές µελοποιήσεις. Η αντιγραφική του δράση ήταν πλούσια. Μαθητής του Αγιορείτη µοναχού ∆αµιανού του Βατοπεδηνού υπήρξε κι άλλος ένας µεγάλος µουσικός της εποχής ο Πέτρος Μπερεκέτης (ακµή 1680 - 1715), η παπαδική του οποίου υπάρχει σε κώδικα της Ι. Μ. Ξηροποτάµου. Υπήρξε ο λαϊκότερος συνθέτης της Τουρκοκρατίας, µελοποίησε χερουβικά, κοινωνικά κ.α. Στο Άγιον Όρος στα τέλη του 17ου αιώνος δρα ο Κοσµάς ο Μακεδών (ακµή 1665 - 1700) συµφοιτητής του Μπαλασίου. Ο Κοσµάς ο Μακεδών έκανε πολλές µελοποιήσεις (Στιχηράριο, Ειρµολόγιο) σύνθεσε παπαδικά µέλη (όπως πασαπνοάρια του Όρθρου, τιµιωτέρες, δοξολογίες, χερουβικά, θεοτοκία κ.α.), υπήρξε επιδέξιος αντιγραφέας και καλός δάσκαλος της µουσικής. Σώζονται 28 µουσικά χειρόγραφά του τα οποία διακρίνονται για την κοµψότητα και την φιλοκαλία της γραφής τους. Είναι ο σηµαντικότερος µουσικός του Αγίου Όρους την περίοδο αυτή και τα αυτόγραφά του αποτελούν τα ωραιότερα δείγµατα µουσικών χειρογράφων της Τουρκοκρατίας. Αξιόλογος και φιλόκαλος γραφέας, που δρα στο Άγιον Όρος στα χρόνια 1680 - 1700 είναι και ο Κοσµάς ιεροµόναχος, του οποίου επισηµάνθηκαν τρία ωραιότατα χειρόγραφα. Την ίδια περίπου εποχή ζει και δηµιουργεί µουσικό έργο στο Άγιον Όρος ο ∆αµιανός ο Βατοπεδηνός, µαθητής του Κοσµά του Μακεδόνα. Πρόσωπο σηµαντικό µε πολλές γνώσεις, δάσκαλος της µουσικής, συνθέτης και γραφέας. Ποιητής καλοφωνικών ειρµών, κοινωνικών, χερουβικών, µελών. Έτσι στα τέλη του 17 ου αιώνα ο Κοσµάς ο Μακεδών και ο µαθητής του ∆αµιανός Βατοπεδινός έγιναν οι κύριοι εκπρόσωποι της µουσικής παράδοσης. Μαθητής του ∆αµιανού υπήρξε ο Παναγιώτης Χαλάτζογλου (+ 1748), ο οποίος δηµιούργησε διδακτική και ψαλτική παράδοση, που ως σήµερα αποκαλείται " ύφος και προφορά της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας". Τον 18ο αιώνα επίσης έχουµε πλήθος µουσικών χειρογράφων από αντιγραφείς και συνθέτες. Την περίοδο αυτή έχουµε µια δεύτερη µεγάλη ακµή στην ιστορία της εκκλησιαστικής µουσικής της Τουρκοκρατίας. ∆ρουν οι άγιος Νικόδηµος ο Αγιορείτης (1749 - 1809) ο υµνόγραφος, ο Ιωάννης Πρωτοψάλτης ο Τραπεζούντιος, παπαδική του οποίου βρίσκεται στην Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας, ο Πέτρος Γλυκύς ή Μπερεκέτης, παπαδική του βρίσκεται στην Ι. Μ. Ξηροποτάµου, ο Πέτρος Πελοποννήσιος συνθέτης απολυτικίων, κοντακίων, προσοµοίων κ.λ.π. αναστασηµατάριο του οποίου βρίσκεται στην Ι. Μ. Ιβήρων, ο µελοποιός Πέτρος Βυζάντιος, ο οποίος ήταν µαθητής του Πέτρου Πελοποννήσιου κ.α. καθώς και πολλοί Αγιορείτες γραφείς και µελωποιοί. Πλήθος µουσικών χειρογράφων σώζονται στις Ι. Μονές του Αγίου Όρους. Τα περισσότερα στην Ι. Μ. Ιβήρων δηλ. 348 τον αριθµό, ακολουθουν η Ι. Μ. Βατοπεδίου µε 290 χειρόγραφα, η Μ. Παντελεήµονος µε 150, η Μ. Μεγίστης Λαύρας µε 130, η Μ. Ξηροποτάµου µε 130, η Μ. ∆οχειαρίου µε 107, η Χιλανδαρίου µε 103 και άλλες µονές µε λιγώτερα από 100 µουσικά χειρόγραφα. Υπάρχουν βέβαια και χειρόγραφα Αγιορειτών διεσκορπισµένα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στην Ι. Μ. Ιβήρων βρέθηκαν και δέκα τρία δηµώδη άσµατα σεσηµασµένα στην βυζαντινή µουσική σηµειογραφία που ανάγονται στον 16ο αιώνα και στηρίζονται στους οκτώ ήχους της βυζαντινής µουσικής (κώδικες µε ψαλµούς και ωδές βρίσκουµε και στην Μ. Παντοκράτορος). Τις εικόνες µουσικών και τις συνθέσεις τους τις βλέπουµε στους ωραίους κώδικες των Μονών Ιβήρων, Μεγίστης Λαύρας, Ξηροποτάµου κ.α. Στην Ι. Μ. Ιβήρων βρίσκουµε την παπαδική και το Μέγα Ίσον του Ιωάννη του Κουκουζέλη καθώς και µουσικά του ποιήµατα (βιόλα, χορός, του βασιλέως, ανηφαντής κ.α.). Σε κώδικες της ίδιας Μονής βρίσκουµε την βιογραφία του Ιωάννη Κλαδά (15ος αιώνας) και του Παχώµιου µοναχού του Ρουσάνου, που ήταν από τους σπουδαιότερους µουσικούς του 16ου αιώνος. Επίσης την ερµηνεία µουσικής που ορίζει την παραλλαγή και την µετροφωνία. Στην Ι. Μ. Ιβήρων υπάρχει χειρόγραφο ειρµολόγιο του Μπαλασίου ιερέως και το ∆οξαστάριόν του, µια πραγµατεία του Μανουήλ ∆ούκα Χρυσάφη, τρία χειρόγραφα του Κοσµά Ιεροµόναχου (το ένα του 1686), το Αναστασηµατάριον του Πέτρου Πελοποννησίου. Σε κώδικες της Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας βλέπουµε την εικόνα του Ιωάννη Κουκουζέλη (ο οποίος µετά τον θείο ∆αµασκηνό αποτελεί την δευτέρα πηγή της βυζαντινής µουσικής), βρίσκουµε την ιδιόχειρο παπαδική του Ιωάννη Τραπεζούντιου. Σε κώδικα της Ι. Μ. Ξηροποτάµου ο Κουκουζέλης επωνυµείται ως Παπαδόπουλος. Στην ίδια Μονή υπάρχει και η εικόνα του Πέτρου Γλυκύ ή Μπερεκέτη καθώς και η παπαδική του. Στην Ι. Μ. ∆οχειαρίου βλέπουµε σε κώδικα την εικόνα του Αγίου Ιωάννου ∆αµασκηνού του µουσικότατου. Σε κώδικα της Μ. Μεγίστης Λαύρας βρίσκουµε τον Άγιο Ιωάννη Γλυκύ τον Πρωτοψάλτη. Το Άγιον Όρος, όπως ανέφερε ο Πατριάρχης Ισίδωρος, ήταν διδασκαλείον των µοναχών και αρετής εργαστήριον. Κατά την υπερχιλιετή ιερά πορεία του εδέχθη εις τους κόλπους του και φιλοξένησε άνδρας φιλόµουσους, λογίους και σοφούς. Αυτοί ως απλoί µοναχοί ή διάκονοι, ως πρεσβύτεροι, ηγούµενοι ή και ιερείς δια της ζεούσης πίστεως, της παιδείας, της ταπεινώσεως, της αυστηράς εναρέτου πολιτείας αυτών, εβοήθησαν τόσο την Εκκλησία και τον κόσµο, όσο και τις τέχνες. Προσέφεραν εις στην Αγίαν Εκκλησίαν τα ιερά τους συγγράµµατα, τα θρησκευτικά ποιήµατα, τις ακολουθίες των αγίων, ακόµη και τους ίδιους εαυτούς των, εθελόθυτα θύµατα του Κυρίου, του οποίου εµιµήθησαν τον βίον επί γης. Το Άγιον Όρος δεν σταµάτησε µέχρι σήµερον να προσφέρει τις πολύτιµες υπηρεσίες του προς την ανθρωπότητα. Η µουσική ηδέως και συγκινητικά ζωοποιεί τα εγηγερµένα αισθήµατα και δεν απορροφά τις αισθήσεις µε την γοητεία της. Το ήθος των ήχων της αγιορείτικης ψαλτικής είναι σεµνό, σοβαρό και διασταλτικό σύµφωνα µε την θέληση του Θεού που ζητά πνεύµα, συντετριµµένο, καρδία "συντετριµµένη και ταπεινωµένη". Στις Μονές του Αγ. Όρους βρίσκουµε και άλλους πολλούς εικονογραφηµένους κώδικες µε θρησκευτικά βυζαντινά άσµατα όπως στην Μ. Μεγίστης Λαύρας, Μ. Παντοκράτορος, Μ. Ιβήρων. Σε χαρτώο κώδικα της Ι. Μ. Ιβήρων βρίσκουµε και µια προπαιδεία της Εκκλησιαστικής µουσικής, επίσης την όλη ιερατική ακολουθία (εσπερινό, λειτουργία, λειτουργία προηγιασµένων, θεοτόκια κ.λ.π.) µε ερυθρά σηµαδόφωνα. Το 1749 ιδρύθηκε η Αθωνιάς Σχολή από τον φιλόµουσο προηγούµενο Βατοπεδίου Μελέτιο µετά των πατέρων της Μονής του και την συµπαράσταση του Οικουµενικού Πατριαρχείου. Στην Αθωνιάδα εδίδαξαν σπουδαίοι διδάσκαλοι του Γένους και ανέδειξαν πολλούς ήρωες, λόγιους, αγίους. Στην Σχολή διδασκόταν και συνεχίζονται τα µαθήµατα µέχρι σήµερα βυζαντινής µουσική, καθ' όσον η ψαλτική τέχνη ως ένδυµα της θρησκείας είναι στενά συνδεδεµένη µε την υπερχιλιετή αγιορείτικη ιστορία και παράδοση. Καθηγητής της Αθωνιάδος Ακαδηµίας υπήρξε ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, ακµάσας κατά το 1760, ανήρ σοφός, µουσικός και υµνογράφος, αριθµούµενος στους ακολουθιογράφους. Η µουσική στον Άθωνα (συνθέσεις, µελοποιήσεις, ψαλτική) συνεχίζεται εντατικά τόσο στον 19ο αιώνα, όσο και στον αιώνα µας. Εις αυτήν επιδίδονται τις ελεύθερες ώρες αρκετοί αδελφοί των ιερών Μονών. Μοναχοί, Αναχωρηταί, Σκητιώται, Κελλιώται, εκτός της εκπληρώσεως των άλλων καθηκόντων τους και της χειροτεχνίας καλλιεργούν τα γράµµατα και εξελίσσονται άριστοι καλλιτέχναι εις την ποιητικήν και υµνογραφίαν, εις την µουσικήν και την µελοποιίαν. ∆ιάσηµοι ποιηταί και υµνογράφοι ανεδείχθησαν όπως είδαµε στο παρελθόν και συνεχίζουν να αναδεικνύονται µέχρι το παρόν. Τον 19ο αιώνα κορυφή στην µουσική αναδεικνύεται ο µαθητής του Χουρµουζίου Χαρτοφύλακος Ιωάσαφ ∆ιονυσιάτης. Εποίησεν µελοποιήσεις, καταγραφές, έκανε εξηγήσεις από την παλαιά στη νέα γραφή, πολυέλαιους, δοξολογίες, (χειµώνος, θέρους) δοξαστικά εσπερινού, λιτής, Όρθρου, κ.α. Συµµαθητές του ήσαν οι Νικόλαος Βατοπεδηνός, Νικόλαος ∆οχειαρίτης. Μελίρρυτα άσµατα εποίησε και ο Νεκτάριος Βλάχος, µαθητής των τριών διδασκάλων, πεφηµισµένος για την ηδυφωνία του και την µουσική του εµπειρία (πρωτοψάλτης της Ρουµάνικης Σκήτης του Ι. Προδρόµου στο Αγίου Όρος). Μέχρι τις ηµέρες µας δρούσε ο εξαίρετος υµνογράφος Γεράσιµος Μικραγιαννανίτης (1905 - 1991) αυτοδίδακτος και σχεδόν αυτοδηµιούργητος, τιµηθείς από το Οικουµενικό Πατριαρχείο µε το οφφίκιον του "Υµνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας". Εβδοµηκονταετής περίπου υπήρξε η ενασχόλησή του µε την υµνογραφία. Το υλικό του έργου του 47 ογκώδεις τόµοι (36.000 σελίδες) άγνωστο και ανέκδοτο φυλάσσεται στην Σκήτη της Μικράς Αγίας Άννης του Αγίου Όρους. Πρόσφατα εκδόθηκε και βιβλίο: Ο Υµνογράφος Γεράσιµος Μοναχός Μικραγιαννανίτης και οι ακολουθίες του σε Αγίους της Θεσσαλονίκης του Αρχ. Γεωργίου Χ. Χρυσοστόµου (εκδ. Οργανισµού Θεσ/νίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης). Ποιήµατα του βρίσκουµε και σε άλλες εκδόσεις όπως σ' αυτή της Ι. Μ. Βατοπεδίου Ασµατική ακολουθία εις τον Άγιον και δίκαιον Λάζαρον τον τετραήµερον. Απολυτίκια, κοντάκια και Μεγαλυνάρια του Γερασίµου Μικραγ. εκδόθησαν και υπό του Γέροντος Αγιαννανίτου Μοναχού Χαραλάµπου Ταµπάκη. Πολλοί Αγιορείται στον αιώνα µας διεκρίθησαν ως µουσικοί και µελοποιοί, ως ιεροψάλται και καθηγηταί της Βυζαντινής µουσικής και Βυζαντινής Τεχνοτροπίας. Αναφέρω τον Μελέτιο Μοναχό Συκιώτη (εκλεκτό καλλιγράφο βυζαντινογράφο και καθηγητή της Βυζαντινής Μουσικής και Βυζαντινής Αγιογραφίας), τους ∆ανιηλαίους και τον παπά Γρηγόρη, τους Θωµάδες, τον Ανδρέα Μοναχό (κατά κόσµον Χαρ. Θεοφιλόπουλο, καθηγητή της Βυζαντινής µουσικής, συγγραφέα και µελοποιό) τέως γραµµατέα της Ιεράς Κοινότητος καθώς και πολλοί άλλοι αφανείς ήρωες, οι οποίοι είναι άξιοι πολλών επαίνων και βραβείων, διότι δια της επιµελούς φιλοπονίας των ετίµησαν και συνεχίζουν να τιµούν το Άγιον Όρος, εµφανίζοντες το "Περιβόλι της Παναγίας" (σύµφωνα µε τον Καισάριο ∆απόντες) ως πηγήν εµπνεύσεως Καλλιτεχνίας. Ανάµεσα στις σύγχρονες µορφές Αγιορειτών ψαλτών γνωστοί είναι οι ιεροµόναχοι Παντελεήµων Αγιαννανίτης (Κάρτσωνας) και Γαβριήλ Καρυώτης (Μακαβός), ο ιεροδιάκονος ∆ιονύσιος Καρυώτης (Φιρφιρής), και ο µοναχός Ιγνάτιος Βατοπεδινός. Πολυάριθµοι πιστοί προτιµούν να αγοράζουν τις ηχογραφηµένες κασέτες, όπου ψάλλει ο χορός των Αγιορειτών Πατέρων ή και µεµονωµένων µοναχών, οι οποίοι µάλιστα εκτός των ύµνων έχουν κάνει και σειρά µαθηµάτων της Βυζαντινής µουσικής ξεκινώντας από το Αναστασηµατάριον (όπως π.χ. του Ανδρέου Μοναχού). Η ιερά Μονή Σίµωνος Πέτρας έχει ηχογραφήσει αρκετές κασέτες όπως την Ακολουθία του οσίου Σίµωνος, το Ψαλτήριον Τερπνόν (ψαλµοί, και τεριρέµ), το γνωστό Αγνή Παρθένε κ. ά. Στην εκκλησιαστική µουσική πρωτεύοντα ρόλο έχει η µελωδία, διότι αυτή συγκροτεί το ουσιώδες µέρος κάθε µουσικής σύνθεσης, µε ψυχή της τον χρόνο. Τα θρησκευτικά άσµατα των µοναχών προέρχονται από την ευγενή, περιπαθή και συγκινούµενη καρδιά τους. Όπως και η εκκλησία, οι ιεροµόναχοι στο Άγιον Όρος αναλώνονται για να διακονήσουν τον κόσµο εις τύπον Χριστού. Έχουν ως στόχο όχι να αφοµοιωθούν µε τον κόσµο, αλλά να αφοµοιώσουν τον κόσµο παράλληλα φυσικά µε τον ενοποιητικό ρόλο της Εκκλησίας. Μοναχός και προσευχή (τετυπωµένη κοινή προσευχή - ακολουθία ή κατά µόνας - νοερά προσευχή) µε µυστικά βιώµατα είναι ταυτόσηµα. Οι ακολουθίες µιας κοινής ηµέρας κατέχουν το 1/4 του 24ωρου. Προσευχές, όρθρος, ώρες, θεία λειτουργία, ενάτη ώρα, προσηλωµένοι οι µοναχοί στα πνευµατικά στην καθηµερινή τους λατρεία. Κάθε Μονή έχει διαµορφώσει ελεύθερα το δικό της τυπικό, ίδια όλα στην ουσία, όµως διαφέρουν ως προς τις λεπτοµέρειες. Οι ακοουθίες σε µια µονή είναι µια µικρογραφία της ουράνιας λειτουργίας. Όλοι παίρνουν µέρος στην λειτουργία αυτή, ηγούµενος, εφηµέριος, τυπικάρης, κανονάρης, διαβαστής, ψάλτες. Κύριο βάρος της µελωδίας ο λόγος που διεγείρει τα ενθουσιαστικά αισθήµατα. Οι ύµνοι διακρίνονται σε οίκους, καθίσµατα, εξαπολιστειλάρια, στιχηρά, απολυτίκια, κοντάκια, αναβαθµοί, εωθινά, αντίφωνα, ειρµούς, υπακοές, καταβασίες, ευχές, προκείµενα, βιβλικές περικοπές, ανάλογα µε την λατρευτική τους χρήση ορίζονται σε τριαδικά, δογµατικά, δοξαστικά, (σταυρο)αναστάσιµα, (σταυρο)θεοτοκία, µεγαλυνάρια, φωταγωγικά, µαρτυρικά, νεκρώσιµα, ευλογητάρια. Θεία µουσική ξεχύνεται σε όλο τον Άθωνα και θαρρούν οι επισκέπτες ότι κι αυτή η Φύση µαζί συµµετέχει και τα ουράνια µε όλα τα αστέρια. Αυτό είναι το Αγιον Όρος, τόσο µικρό σε έκταση όµως τόσο φωτεινό που αγκαλιάζει τον κόσµο όλο. Η µουσική παρουσιάζει ακόµη έναν ιδιαίτερο πλούτο εδώ. Οι θαυµάσιες τοιχογραφίες των Μονών Μεγίστης Λαύρας, ∆οχειαρίου, ∆ιονυσίου, Σταυρονικήτα, Γρηγορίου, Κουτλουµουσίου κ.α. µας πληροφορούν για τα µουσικά όργανα της µεσαιωνικής εποχής. Παρατηρούµε τόσο τα χορδόφωνα, αερόφωνα και µεµβρανόφωνα όργανα, όσο και τους ποικίλους χορούς. Περί τούτων µπορεί να γραφτούν ολόκληρα βιβλία. Μουσικά όργανα βρίσκουµε και σε µικρογραφίες όπως αυτές από τις Μονές Σταυρονικήτα και Εσφιγµένου. Στο Άγιον Όρος ακόµη και ο ήχος απ' τα κουδουνάκια και η κίνηση του θυµιατού έχουν στενή σύνδεση µε την ψαλµωδία και την λειτουργία. Παλιά χειροσήµαντρα υπάρχουν στις Μονές όπως αυτό του 1622 στην Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας. Οι µοναχοί του Αγίου Όρους δεν σταµάτησαν να συλλέγουν, να µελοποιούν ύµνους και να εκδίδουν βιβλία. Προπολεµικά και τελείως ενδεικτικά µπορούµε να αναφέρουµε τον Νεκτάριο Μοναχό Ιεροψάλτη, Γέροντα του εν Καρυαίς του Αγίου Όρους Λαυριωτικού Κελλίου "Άγιος Αθανάσιος" (Καλλίφωνος Αηδών, Μουσικός θησαυρός της Λειτουργίας και του Εσπερινού). Στις ηµέρες µας ο Ανδρέας Μοναχός πρώην Σιµωνοπετρίτης (Αναστασηµατάριον, Όρθρος, Εγκόλπιον Εσπερινού, Μουσικόν απάνθισµα Ιωάννου Πρωτοψάλτου και τόσα άλλα). Ωραιότατες εκδόσεις κάνουν και οι Μονές όπως π.χ. το ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ ΤΕΡΠΝΟΝ της Ι. Μ. Σίµωνος Πέτρας. Μετά από κάποια ακµή το Άγιον Όρος σωπαίνει, ησυχάζει ακολουθεί στασιµότητα και έπειτα άλλη µεγάλη ακµή και ούτω καθεξής. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ανδρέου Μοναχού, - Άγιον Όρος, Αθήναι 1977.
Χατζηφώτη Μ. Ι., - Η καθηµερινή ζωή στο Άγιον Όρος, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη.
Χατζηγιακουµή Κ. Μανόλη, - Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής µουσικής 1453- 1820, Έκδοση Μορφωτικού Ιδρύµατος Εθνικής Τραπέζης , Αθήνα 1980.
Παπαδόπουλου Ι. Γεωργίου, - Ιστορική επισκόπησις της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής µουσικής, εκδ. Τέρτιος Κατερίνη.
Ψάχου Α. Κων/νος, - Η παρασηµαντική της Βυζαντινής µουσικής, Αθήναι (1917), Επανέκδοσις εκδ. ∆ιόνυσος, 1978 Αθήναι.
Κοψαχείλη Ι. Στέλιου, - Μουσική Ιστορία Χαλκιδικής (αρχείο Ι. Λ. Ε. Χ.) και περιοδ. ΑΓΩΓΗ τευχ. 401, 1993.
Μαζαράκη Β. ∆έσποινα, - Μουσική ερµηνεία δηµοτικών τραγουδιών από αγιορείτικα χειρόγραφα, εκδ. Φίλ. Νάκας, Αθήνα 1992.
Στάθης Γρηγόριος, - Τα χειρόγραφα Βυζαντινής µουσικής, Άγιον Όρος, τοµ. Α', Β' Ίδρ. Βυζαντινής Μουσικολογίας, Αθήνα 1975,76.
Χρυσοστόµου Χ. Γεωργίου αρχιµ., - Ο υµνογράφος Γεράσιµος Μοναχός Μικραγιαννίτης και οι ακολουθίες του σε αγίους της Θεσ/νίκης, εκδ. Οργανισµού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Ι. Μ. Βατοπεδίου, - Ασµατική ακολουθία εις τον Άγιον και δίκαιον Λάζαρον τον τετραήµερον (ποίηµα Γερ. Μικραγιαννίτη ).
Καρακάση Στ., - Ελληνικά µουσικά όργανα, εκδ. ∆ίφρος, Αθήνα 1970.
Ανωγιαννάκη Φ., - Ελληνικά λαϊκά µουσικά όργανα.
Καλοκύρη ∆. Κων/νου, - Ορθοδοξία και χορευτικές εκδηλώσεις µέσα και γύρω στις εκκλησίες, Θεσ/νίκη 1983.
Χρήστου Παν., - Οδοιπορικό στο Άγιον Όρος, 1989
Κοτόπουλου Χρήστου, - Ο κοινωνικός ύµνος "Αινείτε" ψαλµ. 148 Πέτρου Πελοποννησίου - Θεσ/νίκη 1992 (διπλωµατική εργασία).
Χρήστου Παν., - Πνευµατική δραστηριότης στο Αγ. Όρος Κατά τους χρόνους της ∆ουλείας, Αθήναι 1984.
Τολίκα Ολυµπίας, - Επίτοµο Εγκυκλοπαιδικό λεξικό της Βυζ. Μουσικής, Εκδ. Ευρωπαϊκό κέντρο Τέχνης, Αθήνα 1993.
Λάµπρου Σπ., - 13 άσµατα της Ι. Μ. Ιβήρων, Αθήνα 1960.
Πατρινέλη Χρήστου, - Πρωτοψάλτες, Λαµπαδάρια, ∆οµέστικα της Μ. Εκκλ. 1453-1821, Αθήνα 1969. Στέλιος Ι. Κοψαχείλης